بسمه تعالی
محرم بودن و نامحرم بودن را با دو اثر می‌توان شناخت:
اثر اول: انسان نمی‌تواند با محارم ازدواج کند، اما با هر نامحرمی می‌تواند ازدواج کند.
اثر دوم: مرد نمی‌تواند بیش از گردی صورت و دست‌ها تا مچ را از نامحرمان زن ببیند، اما می‌تواند به موها و قسمت محدودی از پاها و دست‌ها و بدن محارم که معمولاً در میان محارم پوشانده نمی‌شود، نگاه کند.
نکته: این دو اثر همیشه جاری است مگر در مورد خواهر زن، که در عین اینکه نامحرم است، نمی‌توان قبل از طلاق یا وفات و پایان دوران عدّه طلاق یا وفات خواهرش با او ازدواج کرد.
برای اینکه با محارم آشنا شویم ابتدا محارم نسَبی (خونی) و سپس محارم سببی (به واسطه ازدواج) و در نهایت محارم رضاعی (به واسطه شیر خوردن) ذکر می‌شود.
*محارم نَسَبی (خونی)
- محارم نسبت به مردان:
1. مادر، مادربزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.
2.دختر خود انسان و دخترِ پسر یا دخترِ دختر انسان (نوه‌ها و نتیجه‌ها هر چه پایین‌تر روند).
3.خواهر یعنی دختری که مادر او یا پدر او یا هر دوی آنان با مرد مزبور یکی باشد.
4.اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند.
5. اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند
6. عمّه خود شخص و عمّه پدر و مادر و نیز عمّه مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (دختر عمّه و اولاد او محرم نیستند)
7.خاله خود شخص و خاله پدر و مادر و نیز خاله مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (دختر خاله و اولاد او محرم نیستند)
نکته: عمه‌ی عمّه و خاله‌ی خاله اگر عمّه یا خاله پدر یا مادر انسان هم باشند مَحرمند و الا مَحرم نیستند.
- محارم نسبت به زنان:
1.پدر و پدر بزرگ پدری و مادری هر چه بالاتر روند.
2. پسر خود انسان و پسرِ پسر یا پسرِ دختر انسان (نوه ها و نتیجه ها هر چه پایین‌تر روند).
3.برادر؛ یعنی هر مردی که پدر او یا مادر او یا هر دوی آنان با دختر مزبور یکی باشد.
4. اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های برادر هر چه پایین‌تر روند.
5. اولاد و نوه‌ها و نتیجه‌های خواهر هر چه پایین‌تر روند.
6. عموی خود شخص و عموی پدر و مادر و نیز عموی مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (پسر عمو و اولاد او مَحرم نیستند)
7. دایی خود شخص و دایی پدر و مادر و نیز دایی مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها (پسر دایی و اولاد او مَحرم نیستند)
نکته: دایی دایی و عموی عمو اگر دایی یا عموی پدر یا مادر انسان هم باشند مَحرمند و الا مَحرم نیستند.
*محارم سببی
محارم سببی کسانی هستند که به واسطه عقد ازدواج صحیح دائم یا موقت به یکدیگر محرم می‌شوند. چنانکه معلوم است هیچ فرقی از جهت ایجاد محرمیت بین ازدواج دائم و موقت، وجود ندارد.
- محارم سببی نسبت به مردان
به محض جاری شدن صیغه عقد ازدواج دائم یا موقت، مادر و مادربزرگ‌های عروس هر چه بالاتر روند، نسبت به داماد مَحرم ابدی می‌شوند. یعنی حتی بعد از مرگ یا طلاق عروس هم مَحرم باقی می‌مانند.
اگر مرد با زنی ازدواج کند که از شوهر سابق خود دختر دارد، با صرف عقد کردن، این دختر بر شوهر دوم مَحرم نمی‌شود، بلکه محرمیت بین این دختر و شوهر دوم مادرش، بعد از وقوع نزدیکی بین آن زن و شوهر حاصل می‌شود.
- محارم سببی نسبت به زنان
بعد از جاری شدن صیغه عقد ازدواج دائم یا موقت، پدر شوهر و پدر بزرگ‌های شوهر هر چه بالاتر روند برای همیشه به عروس محرم می‌شوند؛ یعنی حتی بعد از مرگ شوهر یا طلاق گرفتن عروس، این محرمیت باقی می‌ماند.
اگر زن با مردی ازدواج کند که از زن سابق خود پسر دارد، به محض اجرای صیغه عقد دائم یا موقت، محرمیت ابدی بین زن بابا و پسر حاصل می‌شود و نیازی به وقوع نزدیکی نیست.
نکته: با توجه به آنچه گفته شد، برادر شوهر برای عروس و خواهر زن برای داماد، محرم نیستند و باید حدود نامحرمی بین آنان رعایت شود.
*محارم رضاعی (به واسطه شیر خوردن)
اگر زنی که از ولادت فرزند شرعی خود شیر پیدا کرده، با رعایت شرایط مخصوصی که در نوشتاری جداگانه توضیح داده خواهد شد، بچه‌ای را شیر کامل دهد، محرمیت‌هایی بین آن بچه و اشخاص دیگر حاصل می‌شود که آن‌ها را بیان می‌کنیم.
هرگاه زنى کودکى را با شرایط کامل شیر دهد، آن زن به حکم مادر او و مَحرم است و آن مرد که شیر این زن مربوط به بچه‌های اوست، به حکم پدر او و مَحرم اوست.
پدر آن مرد به حکم پدر بزرگ پدری و مادرش به حکم مادر بزرگ پدری و برادر مرد به حکم عمو و خواهرش عمه او و در نتیجه مَحرم هستند. فرزندان مرد هم برادر و خواهر او (شیر خورده) محسوب مى‌شوند، همچنین پدر آن زن که بچه را شیر داده به حکم پدر بزرگ مادرى و مادرش مادر بزرگ مادرى و برادرش دایى و خواهرش خاله رضاعی آن بچه می‌شوند؛ همچنین دخترى را که زنی شیر داده بر شوهر همان زن حرام است (به شرط این که با آن زن نزدیکى کرده باشد). همچنین انسان نمى‌تواند با مادرِ رضاعىِ زن خود ازدواج کند زیرا به حکم مادر زن او است.
همچنین بچه‌های زنی که شیر می‌دهد به شیر خورده مَحرم می‌شوند، چه الآن موجود باشند یا بعداً به دنیا بیایند.
فرزندان زنى که بچه‌اى شیر دهد، فرزندانِ پدر بچه شیر خورده محسوب مى‌شوند، بنابراین پدر آن بچه (شیر خورده) نمى‌تواند با دخترهایى که از آن زن به دنیا آمده‌اند ازدواج کند.
اگر انسان با زنى که دخترى را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکى نماید، دیگر نمى‌تواند با آن دختر ازدواج کند.
اگر انسان با دخترى ازدواج کند، دیگر نمى‌تواند با زنى که آن دختر را شیر کامل داده ازدواج نماید.
انسان نمى‌تواند با دخترى که مادر یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده ازدواج کند؛ و نیز اگر زنِ پدرِ انسان از شیر مربوط به پدر او دخترى را شیر داده باشد، انسان نمى‌تواند با آن دختر ازدواج نماید.
*بیان قاعده کلی
در واقع شیر دادن به یک نوزاد با رعایت همه شرایط باعث می‌شود که فقط بچه شیر خورده (نه فامیل‌های او) مثل بچه واقعی آن زن به همه کسانی که بچه واقعی او مَحرم هستند، محرم باشد؛ (البته در این میان استثناهای هم وجود دارد که گفته خواهد شد) به دیگر سخن هیچ فرقی از لحاظ محرم و نامحرم بودن بین بچه‌های واقعی و رضاعی (شیر خورده) یک زن وجود ندارد. (مگر موارد خاص، که گفته خواهد شد)
*موارد استثنا شده و خاص از محرمیت در شیرخواره
1. اگر زنى بچه‌اى را با شرایط شرعی شیر دهد، شوهر آن زن که صاحب شیر است به خواهرهاى آن بچه محرم نمى‌شود؛ همچنین خویشانِ شوهر به خواهر و برادر آن بچه و سایر فامیل‌های آن بچه محرم نمى‌شوند.
2. اگر زنى بچه‌اى را شیر دهد، به برادرهاى آن بچه محرم نمى‌شود؛ و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچه‌اى که شیر خورده محرم نمى‌شوند.
(می‌توان گفت که محرمیت‌های گفته شده در بالا فقط بین همین بچه‌ی شیر خورده و افراد گفته شده در بالا ایجاد می‌شود و ربطی به دیگر خواهرها و برادرها و فامیل‌های آن بچه ندارد و بین خواهرها و برادرها و فامیل‌های آن بچه و افراد گفته شده هیچ محرمیتی حاصل نمی‌شود.)
*نکته بسیار مهم
در برخی از موارد شیر دادن به برخی از بچه ها باعث محرم شدن زن و شوهر به هم می‌شوند و آن زن و شوهر باید از هم جدا شوند؛ به همین علت این موارد را ذکر می‌کنیم تا این مشکل (که هیچ راه حل ندارد) برای کسی پیش نیاید.
الف: اگر زنى بچه‌ی دختر خود را شیر دهد، آن دختر به شوهر خود حرام مى‌شود و زن و شوهر باید از هم جدا شوند، نه به این معنا که باید از هم طلاق بگیرند بلکه به این معنا که دیگر نمی‌توانند زندگی مشترک زناشویی داشته باشند.
همچنین اگر مادر عروس، بچه‌اى را که شوهر آن عروس از زن دیگرش دارد شیر دهد آن زن و شوهر به هم محرم می‌شوند و باید به زندگی زناشویی خود پایان دهند. (ولى اگر زنی بچه پسر خود را شیر دهد، زنِ پسرش که مادر آن طفل شیرخوار است بر شوهر خود حرام نمى‌شود.)
ب: اگر زنِ پدرِ دخترى، بچه شوهر آن دختر یا بچه آن دختر را از شیر مربوط به آن پدر شیر دهد، آن دختر به شوهر خود حرام مى‌شود، چه بچه از همان دختر یا از زن دیگر شوهر او باشد. مثلاً اگر دختری به نام فاطمه با مردی به نام هاشم ازدواج کند و هاشم از فاطمه یا زن دیگر یا زن قبلی خود فرزندی به نام حسین یا زینب داشته باشد و زنِ پدر فاطمه یعنی مادرخوانده فاطمه حسین یا زینب را شیر دهد، فاطمه و هاشم باید به زندگی زناشویی خود پایان دهند و بدون طلاق از هم جدا شوند.
چنانچه گفته شد در این موارد لازم نیست از هم طلاق بگیرند بلکه زن و شوهری آنان تا ابد حرام است و دیگر نمی‌توانند مانند زن و شوهر های دیگر با هم زندگی کنند، به این معنی که نزدیکی آن‌ها در حکم زنا با محارم است.
*ارث و صله رحم در میان فامیل‌های رضاعی (ایجاد شده با شیر خوردن)
کسانى که به واسطه شیر خوردن، خویشى پیدا مى‌کنند مستحبّ است یکدیگر را احترام نمایند، ولى از یکدیگر ارث نمى‌برند و حق‌های خویشى که انسان با خویشان خود دارد مثل صله رحم براى آنان واجب نیست.
*نکات قابل تأمل
1.اگر هنگام ازدواج دختر و پسری، شبهه‌ای در مورد محرمیت آنان با شیر خوردن وجود داشته باشد، قبل از عقد باید حل شود تا خدای نکرده به علت بی‌احتیاطی دو نفر مَحرم با هم ازدواج نکنند.
2. مستحب است زن‌ها هر بچه‌اى را شیر ندهند، زیرا ممکن است فراموش شود که به چه کسانى شیر داده‌اند و بعداً دو نفر محرم با یکدیگر ازدواج نمایند.
نویسنده: حجت‌الاسلام مرتضی کیوانی
برگرفته ار خبرگزاری فارس