سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» به مناسبت فرارسیدن ماه ذی الحجه نوشتاری از حضرت آیت الله سبحانی از کتاب «مناسك حج و احكام عمره» را منتشر می کند.
فريضۀ حج، عملِ عبادى و از اركان دين به شمار مى رود و در تمام عمر يك بار بر انسان واجب مى شود؛ وجوب حج از ضروريات دين و منكر آن مرتدّ و تارك آن مستحقّ عقاب و عذاب الهى است. كافى است كه بدانيم اسلامِ عملى، بر پنج اصل اساسى استوار است: 1. نماز، 2. زكات، 3. حج، 4. صوم، 5. ولايت.
امام صادق عليه السّلام مى فرمايد: زائران خانۀ خدا چه در حج و يا عمره مهمانان خدا هستند كه اگر چيزى را درخواست كنند به آنان داده مى شود و اگر او را بخوانند اجابت مى كند. اگر دربارۀ كسى شفاعت كنند، شفاعت آنان پذيرفته مى شود و اگر چيزى از خدا نخواهند، خدا خود به آنان مى بخشد.
هدف از تشريع فريضه حج، دعوت به خضوع در برابر خداست و اين مطلب با توجه به اعمال حج كاملاً روشن و هويدا است. عبادت و پرستش حق، و طرد پرستش غير او، از نخستين اعمال آن گرفته تا آخرين عمل آن آشكار است و نيازى به تذكر ندارد بالأخص اگر اين اعمال با دعاهاى مستحب و اذكارى كه پيرامون آنها وارد شده است توأم گردد.
از مجموع اين اعمال چنين نتيجه گرفته مى شود: حج، عبادت و پرستش حق است، در بهترين و زيباترين صورت ممكن؛ حج، خضوع در برابر خداى با عظمت است، در بهترين شكل؛ حج، تضرع و زارى به درگاه حق است، در عميق ترين نوع آن؛ حج، عبادتى است كه در آن همه نوع عناصر اظهار عبوديت و بندگى گرد آمده و خضوع، خشوع، تقوا، وارستگى از شهوات و بريدگى از دنيا، كاملاً در آن به چشم مى‌خورد.
*راز لباس احرام
زائران خانه خدا، با پوشيدن دو قطعه لباس، وارستگى خود را از مظاهر مادى به نمايش گذارده و چنين وانمود مى كنند كه جز خدا، همه چيز حتى فرزند، خانواده و ميهن، همه و همه را به دست فراموشى سپرده اند و چيزى كه محيط فكر زائر خانه خدا را مشغول مى سازد، جز «لبيك گفتن به نداى خداى يگانه» چيزى ديگر نيست.
اين مسأله با توجه به اعمال فريضه حج و اماكنى كه اين اعمال در آنجاها انجام مى گيرد و مواقفى كه بايد زائر در آنجا توقف كند، كاملاً واضح و روشن است؛ از اين جهت بايد حج را از بزرگترين اعمال عبادى و فرائض مذهبى شمرد.
*فلسفه حج
فلسفۀ حج تنها در خودسازى منحصر نمى شود، هر چند خود آن، از ارزش والايى برخوردار است. در انجام اين فريضۀ الهى، آثار سازنده و مصالح اجتماعى و دينى فراوانى است كه امام صادق عليه السّلام در سخنان خود بدان اشاره نموده است: «ْ فَجَعَلَ فِيهِ الِاجْتِمَاعَ مِنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لِيَتَعَارَفُوا ... وَ لِتُعْرَفَ آثَارُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ تُعْرَفَ أَخْبَارُهُ وَ يُذْكَرَ وَ لَا يُنْسَى وَ لَوْ كَانَ كُلُّ قَوْمٍ إِنَّمَا يَتَّكِلُونَ عَلَى بِلَادِهِمْ وَ مَا فِيهَا هَلَكُوا وَ خَرِبَتِ الْبِلَادُ وَ سَقَطَ الْجَلَبُ وَ الْأَرْبَاحُ وَ عَمِيَتِ الْأَخْبَارُ وَ لَمْ يَقِفُوا عَلَى ذَلِكَ فَذَلِكَ عِلَّةُ الْحَجِ» (1)
در سرزمين مكّه، اجتماعى از مردم مشرق و مغرب زمين پديد مى آيد تا يكديگر را بشناسند و با آثار رسول خدا صلّى اللّه و عليه و اله و سلّم (تعاليم و احاديث) آشنا شوند و اگر هر گروهى به آنچه خود داشتند، اكتفا مى كردند، نابود مى‌شدند و آبادى ها رو به ويرانى مى نهاد و تجارت و بازرگانى به تباهى مى گراييد. اخبار و گزارش ها به دست مردم نمى رسيد.
امام در اين حديث به برخى از آثار ارزشمند حج اشاره مى كند كه تنها به بيان رؤوس آنها اكتفا مى كنيم:
*آثار ارزشمند حج
1. شناخت مسلمانان از يكديگر. 2. شناخت آثار و تعاليم رسول خدا صلّى اللّه و عليه و اله و سلّم. 3. بهره‌گيرى از منافع اقتصادى حج، زيرا اگر هر كسى به آنچه كه در اختيار دارد، اكتفا نمايد، چرخ زندگى از حركت مى ايستد و تبادل كالا و خدمات در ميان اجتماعات مختلف، اساس زندگى است. 4. تبادل اخبار و آگاهى ها؛ زيرا هر گروهى از نقطه اى در آنجا جمع شده و مى توانند يكديگر را از نقاط قوت و ضعف خودآگاه سازند.
فريضه حج، بسان فريضۀ نماز از مسائل فراوانى برخوردار است و احاطه بر مسائل آن نياز به تلاش پيوسته اى دارد. زراره مى‌گويد: به امام صادق عليه السّلام عرض كردم: فدايت شوم! چهل سال است دربارۀ حج از شما سؤال مى كنم، شما هم پاسخ مى دهيد و هنوز مسائل آن به پايان نرسيده است. امام در پاسخ گفت: آيا خانه اى كه پيش از آفرينش آدم، «مطاف ملائكه» بوده، مسائل آن مى تواند در مدت چهل سال به پايان برسد؟. (2)
*آموزگاران امت در مسایل حج
از روايات زيادى استفاده مى شود كه حضرت باقر عليه السّلام و فرزند عزيزش حضرت صادق عليه السّلام، آموزگاران امّت در مسائل حج بوده اند تا آنجا كه ابو حنيفه مى گويد: «لَوْ لَا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ مَا عَلِمَ النَّاسُ مَنَاسِكَ حَجِّهِم» (3) اگر جعفربن محمد نبود، مردم مناسک حج خود را نمی دانستند.
صحيح مسلم كه يكى از صحاح شش‌گانه اهل سنّت است، پيرامون اعمال عمره و حجّ، حديثى از امام صادق عليه السّلام نقل مى‌كند حضرت در آن حديث سرگذشت حج پيامبر صلّى اللّه و عليه و اله و سلّم را از آغاز حركت از مدينه تا نزول آن حضرت به مكه و اعمالى كه انجام داده به تفصيل يادآور مى‌شود. (4) و اگر مسلمانان كار خود را در اعمال حج بر اين حديث كه خاندان پيامبر از جدّ بزرگوارشان نقل كرده‌اند، استوار سازند، كمتر اختلافى رخ مى‌دهد.
در سال 1334 كه ملك سعود مهمان دولت ايران بود، مرحوم آيت اللّه العظمى حاج آقا حسين بروجردى اين حديث را در پاسخ نامه اى كه از طرف ملك ارسال شده بود، براى او فرستاد و همراه اين حديث نامه اى نوشت و در آن تلويحا يادآور شد كه عمل به اين حديث، مايۀ نزديكى مسلمانان به يكديگر مى باشد.
يادآور مى شويم، مسائل حج به خودىِ خود مشكلاتى دارد، زيرا «حج» عملى است مركّب از اجزاى مختلف در مكان هاى گوناگون كه براى نوع حجاج كه در طول عمر يك بار به اين سفر مى روند با غرابت و سختى هاى مختلفى همراه است. از اين جهت بايد روحانيان كاروان ها، مسائل را با بيانى روشن و ساده مطرح كنند و از پيچيده گويى بپرهيزند و به ويژه از بازگويى برخى از فروع نادر كه كمتر اتفاق مى افتد، خوددارى ورزند، مگر اين كه سؤال شود.
خداوند همگان را به اعمال نيك و پسنديده موفق گرداند و خلوص در عمل را به همگان عطا فرمايد.
پاورقی:
(1). علل الشرائع، ج2، ص: 7-406.
(2). وسائل الشيعه، ج 8، باب 1، از ابواب وجوب حج، حديث 12.
(3). من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 519، كتاب حج، باب نوادر حج، شمارۀ 3113.
(4). صحيح مسلم، ج 4، باب حجة النبى، ص 39- 43.
منبع: مناسك حج و احكام عمره، آیت الله العظمی سبحانى